The Ottoman Empire, the largest representative of the Muslim Eastern civilization, has attracted the attention of Western artists since its establishment. In the beginning, the number of artists and scientists who came to the Ottoman lands with diplomats and merchants gradually increased in the eighteenth and nineteenth centuries. In the nineteenth century, the French orientalist painter Eugéne Flandin, who was among the Western artists, visited the territory of Turkey on three different dates during his travels to Iran and Mesopotamia, which he described as a “Voyage en perse”.
In this study, the etchings of Flandin will be examined from a documentary and stylistic point of view in the ways of addressing the structures of Islamic Religious Architecture located in the territory of modern Turkey. In the engravings, social complex, mosques and shrines are among the prominent structures that emphasize the Muslim identity of the cities. While some of these engravings made by the artist are reflected with almost photographic accuracy, some of his works bear traces of the European art scene of the period, especially Romanticism and Orientalism, which was fed by it.
Müslüman Doğu medeniyetinin en büyük temsilcisi olan Osmanlı İmparatorluğu, kurulduğu dönemden itibaren Batılı sanatçıların ilgisini çekmiştir. Başlangıçta diplomat ve tüccarlarla Osmanlı topraklarına gelen sanatçı ve bilim adamlarının sayısı 18. ve 19. yüzyıllarda giderek artmıştır. 19. yüzyılda, Batılı sanatçılar arasında yer alan Fransız Oryantalist ressam Eugène Flandin, “Büyük Doğu Gezisi” olarak tanımladığı İran ve Mezopotamya seyahatleri sırasında Türkiye topraklarını üç farklı tarihte ziyaret etmiştir. Fransız elçiliğinin konuğu olarak başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun büyük bir kısmını gezen sanatçı, seyahat sırasında pek çok gravür gerçekleştirmiştir. Flandin’in gerçekleştirdiği bu gravürler, Doğu gezisinde yaptığı resimler ile birlikte L’Orient adıyla 1853-67 yılları arasında Paris’te basılıp yayınlanmıştır. Dört ciltten meydana gelen eserde yer alan kent gravürleri arasında en fazla resmedilen konuların başında İslam dinî mimarisi gelmektedir.
Bu çalışmada; Flandin’e ait olan gravürlerde, günümüz Türkiye toprakları içerisinde yer alan İslam dinî mimarisi yapılarının ele alınış biçimleri belgesel ve üslupsal açıdan irdelenecektir. Gravürlerde, kentlerin Müslüman kimliğini vurgulayan külliye, cami ve türbeler öne çıkan yapılar arasındadır. Sanatçının gerçekleştirdiği bu gravürlerden bazıları âdeta fotoğrafik bir doğrulukla yansıtılırken bazı çalışmaları ise dönemin Avrupa sanat ortamındaki akımlardan özellikle Romantizm ve ondan beslenen Oryantalizmden izler taşımaktadır.
Açıcı, K. F. (2017). “Trabzon Türk Devri Yapısı İskender Paşa Cami ve Külliyesi”, Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, Sayı: 10, -276-278.
Arslan, N. (1992). Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul (18.yüzyıl Sonu ve 19.yüzyıl), İstanbul.
Arslan, N. (Sevin). ( 2006). Gravürlerde Yaşayan Osmanlı, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
Aslanapa, O. (1993).Türk Sanatı, Remzi Kitapevi, İstanbul.
Aslanapa, O. (2004). Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılap Kitabevi, C. 2, İstanbul.
Aktepe, M. (2003). “İzmir Suları, Çeşme ve Sebilleri ile Şadırvanları Hakkında Bir Araştırma ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi”, İzmir Yazıları, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, 163-196.
Baş, G. (2006). Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme –I, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Van.
Bilecik, G. (2010). “Gözden Kaçan Bir Kültür Mirasımız: Yeni Cami Muvakkithanesi”, Sanat Dergisi, Sayı: 10, 43-53.
Bülbül, M. (2016). “18. ve 19. Yüzyıl Gravürlerinde İstanbul Hipodromu”, Uluslararası İstanbul Baskı Resim Etkinliği, Haziran 2016, İstanbul, 138-146
Carrillon, C.(1996). “Eugène Flandin: Peintre orientaliste et archéologue, 1809- 1889”, Diplôme d’Études Approfondies diss., Université de Paris IV Sorbonne.
Coşkun, F. (2015). “Osmanlı İstanbul’unda Müstesna bir Ziyaretgâh: Eyüp Sultan Türbesi”, Osmanlı İstanbul’u III, Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu, Bildiriler, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 547-566.
Çakmak, A. (2012). “Diyarbakır Ulu Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 42, 96-7.
Çelik, D., Eugéne Flandin’ün Gravürlerinde Türkiye, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Van, 2019.
Çobanoğlu, V. A. (2013). “Yeni Cami Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt: 43, 439-442.
Derin, S. (2016). “Tarihi Süreçte Eyüp Sultan Camisi”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Cilt: XXV, Sayı: 2, Ekim, İzmir, 177-191.
Eyice, S. (1992). “Beyazıt II Camii ve Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 6,40-42.
Eyice, S. (1995). “Eyüp Sultan Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâmAnsiklopedisi, Cilt: 12, 9-12
Flandin, E., L΄Orient, Vol: I-II-III-IV, Paris, 1853-67.
Flandin, E., (1863). “Voyage en Méso potamie, 1840-42,” in Le Tour du Monde, 1861, 2e se mestre, pp. 49-80; 1er semestre (plates only), p,. 305-36.
Flandin, E., (2014). İstanbul (L’Orient) 19. Yüzyıl, (Çev. Orhan Koloğlu), İstanbul.
Geçili, D. (2006). “Osmanlı Devleti’nde Almanya’ya Zabitan Ve Mühendis Talebeler Gönderilmesi”, Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, 23 - 26
Gürçağlar, A. (1996). Hayali İstanbul Manzaraları, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
Güzel, E. (2010). Ege Bölgesi Kent Mimarisinin Seyahatname ve Gravürlere Yansıması,(18. ve 19. yüzyıllar), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Van, 2010.
Hoefer. (1852). Nouvelle Biographıe gémrale, Paris, p. 849-850
İşli, N. (1995). “Eyüp Mezarlığı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 12, 7-8.
Kuban, D. (1954). Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Kuran A. (1973). “Zal Mahmud Paşa Külliyesi”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Vol: 1, 1973, 65-8.
Kuyulu İ. (1998). “İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi”, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu Tebliğler, İzmir, 65.
Memiş, M.. (1997). “Rızvâniye Camii ve Külliyesi”, Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, III, Şanlı Urfa, 1997, 329- 347.
Mülayim, S. (2010.) “Süleymaniye Camii ve Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 38, 114-119.
Nagler, K.G. (1863). “Eugene Flandin”, Die Monogramissten… Künstler aller Schulen, 592.
Okçuoğlu, T. (2014). “19. Yüzyılda İstanbul Camilerine Eklenen ahşap Hünkâr Kasırları Üzerine Değerlendirmeler”, İstanbul Araştırmaları Yıllığı, 3, 133-34.
Orman, İ. (2010). “Şehzade Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 38, 483-485.
Ögel, S. (1988). “Sinan’ın Mirası”, Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1, 259-580.
Özsaygıner, Z. C. (1989). Tophane Kılıç Ali Paşa Camisi Yazıları, İstanbul.
Parlak, S. (2010). “Şah Sultan Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 38, 258-260.
Ramazanoğlu, G. (2003). Osmanlı Yenileşme Hareketi İçerisinde Selimiye Kışlası ve Yerleşim Alanları, Cilt: I, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
Şahin, G. (2007). İngiliz Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı, İstanbul.
Top, M. (2011). “Diyarbakır Ulu Camii ve Müştemilatı” Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi (ed.İrfan Yıldız), Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları-3, Diyarbakır, 185-187.
Tuluk, Ö. İ.(2007). “Trabzon İskender Paşa Camii: Fiziksel Gelişim Süreci Üzerine Tarihsel Bir Değerlendirme”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 3, 9 – 24
Yıldırım, Ö. S.(2008a) “Şehzade Cami”,(Ed. Sercan Özgencil Yıldırım), Kentin Anlam Haritaları Gravürlerle İstanbul, İçinde, Kitab İstanbul yayınları, 2. baskı, İstanbul, 236-239.
Yıldırım, Ö. S.(2008a) “Süleymaniye Cami”, (Ed. Sercan Özgencil Yıldırım), Kentin Anlam Haritaları Gravürlerle İstanbul, İçinde, Kitab İstanbul Yayınları, 2. baskı, İstanbul, 230-231.
Yıldırım, Ö. S.(2008a) “Tophane Limanı” (Ed. Sercan Özgencil Yıldırım), Kentin Anlam Haritaları Gravürlerle İstanbul, İçinde, Kitab İstanbul Yayınları, 2. baskı, İstanbul, 259.
Yılmaz, E. (2012). 19. Yüzyılın Seyahatname ve Gravürlerinde Osmanlı Çağı Anadolu Konutu Üzerine Bazı Tespitler, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
